του Μιχάλη Μαθιουλάκη*
Τα προβλήματα των τελευταίων εβδομάδων στο χρηματιστήριο ενέργειας είναι πολλά και ήδη πολυσυζητημένα. Η αγορά εξισορρόπησης της χονδρικής ρεύματος δείχνει να έχει ξεφύγει με τις επιβαρύνσεις να απειλούν να τινάξουν στον αέρα τους σχεδιασμούς της κυβέρνησης για μια ομαλή μετάβαση από τις ΝΟΜΕ στη λειτουργία μιας υγιούς ανταγωνιστικής αγοράς.
Βεβαίως για τους γνωρίζοντες την αγορά, οι μεγάλες διακυμάνσεις, οι ψηλές κατά καιρούς τιμές, και η γενικότερη ασταθής πορεία της αγοράς εξισορρόπησης είναι φαινόμενο που δεν ξεχωρίζει ώριμες με νέες αγορές και ταλανίζει Ρυθμιστές και Διαχειριστές εδώ και χρόνια σε διάφορες ευρωπαϊκές αγορές.
Δεν αποτελεί επίσης μυστικό ότι στον ανταγωνισμό της αγοράς ηλεκτρισμού, οι καθετοποιημένες μονάδες διαθέτουν περισσότερα εργαλεία και μπορούν να δρουν πιο επιθετικά σε σχέση με τους υπόλοιπους προμηθευτές οδηγώντας σε φαινόμενα συγκέντρωσης της αγοράς με ήπιους (εξαγορές και συγχωνεύσεις) ή και άσχημους (χρεοκοπίες) τρόπους.
Η αγορά εξισορρόπησης είναι ούτως ή άλλως δύσκολη
Στην Ελλάδα, Υπουργείο, Ρυθμιστική Αρχή, και Διαχειριστής, καλούνται να περάσουν από τις συμπληγάδες που έχουν ήδη δοκιμάσει οι άλλες χώρες, αντλώντας μεν από την εμπειρία πιο έμπειρων αγορών αλλά και με επίγνωση ότι η αγορά εξισορρόπησης είναι πάντα ένα εξαιρετικά περίπλοκο σύστημα όπου όλες οι λύσεις και επιλογές είναι επισφαλείς στην κατά τόπους εφαρμογή τους.
Πριν λοιπόν βιαστεί κανείς να κατηγορήσει το Υπουργείο και τη ΡΑΕ για ολιγωρία, ή και τις εταιρίες για αντιδεοντολογικές πρακτικές, θα πρέπει πάντα να κρατάει στο πίσω του μυαλού του ότι η αγορά εξισορρόπησης παραμένει για όλους μια μεγάλη πρόκληση που δεν αντιμετωπίζεται εύκολα.
Αυτό όμως που κάνει τη μεγάλη διαφορά στα προβλήματα που αντιμετωπίζει συγκεκριμένα η Ελλάδα, είναι η μικρή δια-συνδεσιμότητα με άλλες χώρες.
Εκτός από χρηματιστήριο, το target model ζητούσε και συζεύξεις
Η ύπαρξη ευρύτερων διασυνδέσεων με άλλα κράτη μέλη αλλά και γενικότερα με τρίτες χώρες, είναι κρίσιμος παράγοντας για την εύρυθμη λειτουργία του ανταγωνισμού και στην αγορά εξισορρόπησης. Αν και η ύπαρξη περισσότερων παιχτών και μεγαλύτερου ανταγωνισμού στην αγορά δεν θα έλυνε όλα τα προβλήματα, σίγουρα θα μείωνε την ένταση του προβλήματος και θα άφηνε περιθώρια για πιο ψύχραιμες κινήσεις αντιμετώπισης του. Το target model άλλωστε έχει δύο παραμέτρους:
- Τη δημιουργία αποτελεσματικών αγορών για τη διαπραγμάτευση ενέργειας και
- Τη δημιουργία αποτελεσματικών συζεύξεων αυτών των αγορών μεταξύ των κρατών μελών.
Και ενώ στην Ελλάδα, τους τελευταίους πολλούς μήνες δώσαμε το δέον βάρος στο πρώτο σκέλος, τη δημιουργία της χρηματιστηριακής αγοράς ενέργειας, προφανώς αφήσαμε πολύ πιο πίσω το δεύτερο και εξίσου κρίσιμο σκέλος, αυτό της φυσικής και χρηματιστηριακής σύνδεσης της εγχώριας αγοράς με τις αγορές άλλων κρατών-μελών. Με ικανοποιητική σύζευξη με τα κράτη-μέλη που γειτνιάζουμε, θα υπήρχε ικανοποιητική προσφορά και ανταγωνισμός ώστε η κατάσταση στην αγορά εξισορρόπησης να μην έφτανε στα άκρα.
Η τριπλή σύζευξη είναι η λύση
Επιπρόσθετα, η Ελλάδα θεώρησε ότι με την ύπαρξη της -κατά τ’ άλλα υποτυπώδους- σύνδεσης με τη Βουλγαρία, κάλυπτε το κριτήριο του target model για διασύνδεση με τουλάχιστον ένα ακόμα κράτος μέλος και άρα ήταν καλυμμένη έναντι της Επιτροπής. Η ουσία όμως είναι πως η χώρα μας έχει τρία κράτη μέλη με τα οποία μπορεί -και θα πρέπει- να έχει ουσιαστικές και αποτελεσματικά λειτουργούσες διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας και αυτά είναι η Βουλγαρία, η Ιταλία αλλά και η Κύπρος.
Εκεί λοιπόν θα πρέπει να αναζητηθεί ένα σημαντικό μέρος του προβλήματος, το οποίο καταλήγει σε δύο κρίσιμα ερωτήματα:
- Γιατί μετά από τόσα χρόνια και ενώ υπήρχε επαρκής χρόνος προετοιμασίας, το καλώδιο με την Ιταλία εξακολουθεί να παρουσιάζει τόσο σοβαρά τεχνικά προβλήματα με αποτέλεσμα να τίθεται τακτικά και συστηματικά εκτός λειτουργίας για μεγάλα χρονικά διαστήματα;
- Γιατί δεν φρόντισαν οι ελληνικές κυβερνήσεις να στηρίξουν εμπράκτως -όχι μόνο με λόγια- και εγκαίρως τη δημιουργία της ηλεκτρικής σύνδεσης Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας-Ιταλίας, το γνωστό EuroAsia Interconnector;
Το ΥΠΕΝ και η ΡΑΕ θα πρέπει να κινηθούν ταχύτατα -πλέον- στην κατεύθυνση των λειτουργικών συζεύξεων και με τα τρία κράτη-μέλη της ΕΕ που συνορεύει η Ελλάδα. Σε αυτή την κατεύθυνση δε, θα πρέπει να φροντίσει να κινηθεί και ο -μάλλον απρόθυμος- Διαχειριστής του δικτύου.
* Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης είναι Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum, Επιστημονικός Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Ευρωπαϊκών και Αμυντικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ για θέματα ενεργειακής πολιτικής.
